اهداف سفر وزیر خارجه هند به تهران

وزارت امور خارجه هند اعلام کرد: «سوبرامانیام جایشانکار» وزیر خارجه این کشور، روز یکشنبه طی سفری دو روزه با هدف شرکت در نوزدهمین نشست کمیسیون مشترک عازم ایران خواهد شد. هند یکی از شرکای مهم ایران است که تحت تاثیر تحریم‌های آمریکا درآزمون پیچیده‌ای قرار گرفته است.

روابط تجاری ایران و هند

ایران و هند به صورت سنتی و تاریخی در سطح اقتصادی، سیاسی و فرهنگی روابط دیرینه‌ای داشته اند. تاقبل از تحریم‌های جدید آمریکا حجم مبادلات تجاری ایران و هند ۱۵ میلیارد دلار درسال بود. این میزان، دو درصد کل تجارت بین المللی هند بود. هند تا پیش از تحریم‌ها بعد از چین دومین وارد کننده نفت از ایران بود. صادرات نفت ایران به هند در حالت عادی روزانه ۳۰۰ تا ۴۵۰ هزار بشکه بوده است. کالا‌هایی که ایران به هند صادر میکند شامل نفت، کود‌های شیمیایی و مواد شیمیایی است و صادرات هند به ایران شامل غلات، شکر، چای، قهوه، ادویه و مواد شیمیایی آلی است. ارزش مبادلات تجاری ایران و هند درسال ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۷ به میزان ۱۲.۹ میلیارد دلار بود که درسال ۲۰۱۷ تا ۲۰۱۸ به ۱۳.۸ میلیارد دلار افزایش پیدا کرد. از این میزان صادرات، نفت با ده میلیارد دلار سهم عمده‌ای از آنرا به خود اختصاص داده بود که به ایران سهم ۱۱ درصدی در بازار نفت هند می‌داد.

پس از خروج ترامپ از برجام و فشار به سایر کشور‌ها برای به صفر رساندن خرید نفت از ایران، هند در ابتدا اعلام کرد ازاین تحریم‌ها تبعیت نمیکند. دهلی نو همچنین اعلام کرد قصد دارد واردات نفت ازایران را در سطح ۳۰۰ هزار بشکه در روز نگه دارد. البته بازار نفت ایران برای هند مزیت‌هایی نیز داشت؛ زیرا شرکت‌های ایرانی یک اعتبار ۶۰ روزه برای این خرید فراهم می‌کنند، درصورتی که سایر تامین کنندگان نفت خام مثل عربستان و آمریکا چنین مزیتی در اختیار هند قرار نداده اند. ازماه نوامبر ۲۰۱۸ که هشت کشور معافیت نفتی شش ماهه از ایران رادریافت کردند، تنها شرکت‌های نفت دولتی هند، شرکت بهارات پترولیوم، هیندوستان پترولیوم و پالایشگاه مانگالور از ایران نفت خریداری کردند.

روابط در سایه تحریم

هند دربازه زمانی شش ماهه تمدید معافیت‌های نفتی، به دنبال کانال‌های جدیدی برای مبادلات اقتصادی با ایران بود. دی ماه ۹۷ «سوراب کومار» سفیر هند در ایران درهمایش «هند، پنجره‌ای فراسوی تحریم‌ها» تاکتیک‌های مالی و تجاری برای تجارت با ایران را بررسی کرد. در زمینه بانکی او دو روش را ارائه کرد. یکی استفاده از مکانیزم روپیه با عاملیت یوکو بانک هند برای تسهیل روابط تجاری با ایران در دوره تحریم‌ها، که براساس آن پول نفت ایران در این بانک به روپیه نگهداری و مالیاتی به آن تعلق نمیگیرد. همچنین او پیشنهاد کرد از مکانیزم روپیه برای مبادلات کالا‌های غیرتحریمی استفاده شود. روش دوم استفاده از سیستم SPV که قراربود توسط اروپایی‌ها راه اندازی شود. در این همایش همچنین روش‌های متنوع دیگری برای ادامه تجارت با ایران مانند؛ «توافق برای برقراری تجارت ترجیحی»، «سرعت‌بخشی به توسعه بندر چابهار»، «تسهیل در صدور ویزا به بازرگانان دو کشور»، «تعریف افق جدید تجاری تا مرز ۲۰ میلیارد دلار» و «تاسیس یک بانک خصوصی ایرانی در هند» مورد بررسی قرار گرفت.

اما علی الرغم این چشم انداز امید بخش، پس ازآن که ترامپ از تمدید معافیت‌های نفتی در ماه آوریل خودداری کرد، هند در چرخشی ناگهانی بسیاری از وعده‌های پیشین خود را به کناری نهاد و در این زمینه با آمریکا همراهی کرد. در گزارشی که در آن زمان رویترز منتشر نمود، هند در فاصله زمانی ژانویه تا آوریلِ واردات نفت خود از ایران را ۴۵ درصد کاهش داد. براین اساس هند، تنها کشور آسیایی بود که خرید نفت از ایران را به کمترین میزان کاهش داده بود. این درحالی بودکه ایران همچنان برتعهدات پیشین خود برای واردات از هند پایبند مانده بود.

صادرات چای هند به ایران در چهار ماه نخست سال ۲۰۱۹ سه برابر شد و به ۲۷.۰۹ میلیون کیلوگرم رسید. براساس گزارش ژوئیه (تیرماه) «اکونومیک تایمز: «قیمت صادرات چای هند به ایران نیز بر مبنای سالانه ۷.۵۴ درصد افزایش یافت و به ۲۶۹.۶۲ روپیه به ازای هر کیلوگرم چای ارتدوکس رسید.» درزمینه ورادات شکر نیز با وجودی که ایران میتوانست شکر را از برزیل به عنوان بزرگترین تولید کننده شکر وارد کند، اما براساس توافقات قبلی، هند را به برزیل ترجیح داد. نشریه «بیزینس استاندارد» اواسط اکتبر/مهر در گزارشی نوشت: «منابع تجاری هندی اعلام کردند که شرکت‌های هندی برای دوره اکتبر تا دسامبر جهت صادرات ۳۵۰ هزار تن (۳۰۲ دلار در هر تن) با واردکنندگان ایرانی قرارداد بسته اند.» در مدت مشابه سال قبل ایران از هند ۱۵۰ هزار تن شکر وارد کرده بودکه در قرارداد جدید دو ونیم برابر شده است.

چشم انداز آینده

هند پس از لغو معافیت‌های نفتی، پیشنهاد مبادله کالا به کالا را به ایران داده است. در این زمینه، هند روی بندرچابهار تمرکز ویژه‌ای نموده است. آمریکا برای سهولت انتقال برخی کالا‌های استراتژیک به افغانستان بندر چابهاررا از تحریم‌های اقتصادی معاف کرده است. هند به دلیل تنش سیاسی با پاکستان نمی‌تواند از مسیر دیگری کالا‌های صادراتی نظیر گندم وارد افغانستان کند. ظرفیت فعلی انتقال بندر چابهار بیش از دو میلیون تن است که درصورت توسعه زیرساخت‌های لازم به هشت ونیم میلیون تن افزایش پیدا میکند. سفیر هند در ادیبهشت امسال با تاکید بر اهمیت بندرشهید بهشتی چابهارگفت: «با توسعه تجارت از این راه می‌توانیم سطح روابط دو کشور را ارتقا دهیم.»؛ بنابراین یکی از اهداف مهم سفر وزیر خارجه هند، توسعه تجارت از طریق بندرچابهار است.

قبل از دیدار وزیرخارجه هند از ایران، دومین نشست کمیته اجرایی توافق سه جانبه چابهار میان هند، ایران و افغانستان روز جمعه در دهلی نو برگزار شد. نشریه «ایندین اکسپرس» در گزارشی نوشت: «دولت هند متعهد به سرمایه گذاری ۵۰۰ میلیون دلاری برای توسعه چابهار و همچنین سرمایه گذاری ۱.۵ میلیارد دلاری برای ساخت مجموعه‌ای از جاده‌ها و راه آهن شده است.» طبق بیانیه دولت هند: «حدود ۵۰۰ هزار تن کالا با موفقیت وارد بندر چابهار شده است. این محموله‌ها شامل صادرات به افغانستان از طریق بندر چابهار است که از ماه فوریه سال ۲۰۱۹ آغاز شده است.»

هند در تلاش است که ایران را به تجارت بیشتر در زمینه کالا‌های غیر نفتی سوق دهد. به نظر میرسد یکی از اهداف وزیر خارجه هند در نوزدهیمن نشست اقتصادی مشترک ترغیب ایران برای افزایش مبادلات غیر نفتی باشد. امانکته مهم این است که چنین موضوعی جزو اهداف بلند مدت است. درحالی که هند در شرایط فعلی باید خلا ایجاد شده در کاهش واردات نفت را بهبود ببخشد. رسانه «پرینت «هند در خردادماه به نقل از دو مبنع ناشناس نوشت: «دولت هند درصدد است واردات نفت از ایران را از سربگیرد هرچند مقدار آن محدود باشد»؛ بنابراین حضور وزیر خارجه هند فرصت مناسبی برای مذاکره و رفع موانعی است که دوکشور طی یک سال گذشته برای ادامه صادرات نفت انجام داده اند. زیرا محدود بودن منابع واردات نفت اقتصاد‌های نوظهور وبزرگی مانند چین و هند دارای تبعات منفی سیاسی است و به اهرمی سیاسی برای آمریکا تبدیل میشود. از طرف دیگر نقش ایران در تامین امنیت انرژی در خلیج فارس و ثبات در افغانستان در راستای منافع مشترک با هند قراردارد که باعث میشود ایران به عنوان یک منبع مطمئن و با ثبات درتامین انرژی این کشور‌ها باشد.